Trong cuộc sống hiện đại, stress là trạng thái ai cũng từng trải qua. Nhưng khi áp lực vượt ngưỡng chịu đựng, stress trở nên độc hại, gây hại cho tâm trí, cảm xúc và sức khỏe thể chất. Stress độc hại xuất hiện khi bạn phải đối mặt với áp lực quá lớn, kéo dài và không thể giải tỏa. Lúc này, cơ thể không còn cân bằng, tâm trí luôn ở trạng thái căng thẳng, lo lắng hoặc mất kiên nhẫn.
Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết stress độc hại
Những dấu hiệu cho thấy bạn đang trải qua stress độc hại gồm:
- Đau đầu, mỏi vai gáy, đau lưng kéo dài
- Luôn mệt mỏi, kiệt sức, ngủ không ngon và hay thức giấc giữa đêm
- Hay cáu gắt, buồn bã, dễ tức giận hoặc lo âu vô cớ
- Khó tập trung, suy giảm trí nhớ, làm việc kém hiệu quả
- Dễ mắc các bệnh tiêu hoá, đau dạ dày, rối loạn ăn uống
- Xa lánh bạn bè, giảm giao tiếp xã hội, mất cảm giác hứng thú với mọi thứ
- Có thể lạm dụng rượu/bia, chất kích thích hoặc ăn uống/buồn ngủ vô độ
- Cảm giác bị quá tải, không thể kiểm soát bản thân
Nếu những triệu chứng kéo dài nhiều tuần hoặc trở thành thói quen, khả năng cao bạn đã rơi vào trạng thái stress độc hại.
Tác động của stress độc hại lên não bộ và sức khoẻ
Stress độc hại không chỉ ảnh hưởng cảm xúc, nó còn tác động mạnh mẽ đến chức năng não bộ:
- Làm teo não bộ, gây mất trí nhớ, giảm khả năng sáng tạo và phân tích
- Khiến vùng vỏ não trước trán (nơi điều khiển suy nghĩ logic, xử lý cảm xúc) hoạt động kém đi
- Làm tăng hoóc môn cortisol, khiến tim mạch, huyết áp, truyền dẫn thần kinh trở nên bất ổn
- Tạo ra các hành vi tiêu cực, mất kiểm soát cảm xúc, tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu, rối loạn stress kéo dài
Ở trẻ em hoặc người trải qua tuổi thơ bất hạnh (bạo lực, mất mát, thiếu an toàn…), stress độc hại làm thay đổi cấu trúc não, khiến khả năng ứng phó với stress khi lớn lên yếu đi, khó xử lý cảm xúc, dễ gặp các rối loạn tâm lý xã hội về sau.
Nguyên nhân phổ biến dẫn đến stress độc hại
Khác với các áp lực ngắn hạn có thể giúp ta bứt phá, stress độc hại thường xuất phát từ:
- Mất đi người thân, chia ly, ly hôn, tổn thương tinh thần
- Áp lực tài chính, thất nghiệp, phá sản
- Bị lạm dụng, bạo lực, cô lập xã hội
- Công việc quá tải kéo dài không thời gian hồi phục
- Mâu thuẫn gia đình, bạn bè, mất kết nối xã hội
- Sống trong môi trường thiếu an toàn, bị đe dọa, lo lắng triền miên
Stress độc hại tác động lên trẻ em nghiêm trọng như thế nào?
Ở trẻ nhỏ, stress độc hại do các trải nghiệm tiêu cực (bạo hành, bỏ mặc, ly hôn, mất người thân, chứng kiến bạo lực, thiếu thốn vật chất…) sẽ làm thay đổi cấu trúc não bộ, khiến trẻ dễ mắc các vấn đề hành vi, học tập yếu, sợ hãi kéo dài, sức khoẻ yếu và khó xây dựng mối quan hệ lành mạnh khi trưởng thành.
Cách giải toả stress độc hại an toàn và hiệu quả
Nhận diện được stress độc hại là bước đầu tiên. Sau đây là các gợi ý giảm stress đơn giản, dễ áp dụng:
- Lắng nghe cơ thể: kiểm tra nhịp tim, hơi thở, quan sát căng thẳng trên cơ thể để ngăn ngừa stress tăng cao
- Chia sẻ cảm xúc cùng người thân, bạn bè, hoặc chuyên gia tâm lý
- Hoạt động thể chất, tập yoga, thiền, đi bộ ngoài trời
- Viết nhật ký, vẽ, làm thủ công để giải tỏa cảm xúc
- Ăn uống đủ chất, giảm caffeine/béo/đường, ngủ đủ giấc
- Hạn chế dùng thiết bị số trước khi đi ngủ, đảm bảo hygiene giấc ngủ
- Chủ động lập kế hoạch công việc và nghỉ ngơi hợp lý, sắp xếp lại lịch trình để tránh ôm đồm quá mức
- Tìm kiếm sự hỗ trợ, không ngại nhờ giúp đỡ khi cần
Stress độc hại có thể đảo ngược không?
Tin vui là: Não bộ và tinh thần có khả năng phục hồi nhờ sự kiên trì rèn luyện. Dù stress độc hại đã gây ảnh hưởng, bạn vẫn có thể hồi phục bằng các thói quen tốt:
- Gặp chuyên gia trị liệu tâm lý, tham gia các liệu trình cá nhân hóa
- Tập luyện hít thở sâu, thiền, body scan giúp làm dịu thần kinh
- Tham gia hoạt động thiện nguyện, nghệ thuật, thể thao – giúp tạo nguồn vui mới
- Xây dựng mạng lưới quan hệ tích cực, cho và nhận sự hỗ trợ, động viên lẫn nhau
Kết luận
Stress độc hại âm thầm gặm nhấm cả thể chất lẫn tinh thần nếu không kịp thời nhận biết và thay đổi. Chủ động lắng nghe bản thân, thiết lập lối sống cân bằng, tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết chính là chìa khoá giúp bạn chống lại stress độc hại, gìn giữ sức khỏe và hạnh phúc mỗi ngày.
